این کتاب یکی از آثار مهم عاتق بن غیث و نتیجه مشاهدات و تحقیقات وی درباره مسیر هجرت رسول خدا صلی الله علیه و آله از مکه به مدینه است؛ عاتق در این کتاب، بر اساس آنچه در متون کهن تاریخی آمده مسیر هجرت پیامبر اکرم را با مشاهده میدانی و تحقیق در محل حادثه مشخص و تحقیقات خود را تکمیل کرده است. این کتاب امروز منبع گرانبها و سند معتبری در شناخت طریق هجرت رسول خدا صلی الله علیه و آله است؛ در واقع اگر موقعیت جغرافیایی اماکن تاریخی معلوم نشود فلسفه بسیاری از حوادث تاریخی نیز در پرده ابهام باقی می‌ماند.

ویژگی این اثر استفاده از شیوه جست وجو از راه مشاهده مستقیم مسیر تاریخی هجرت پیامبر اسلام حضرت محمد صلی الله علیه‌وآله است، هجرتی که سرنوشت بشریت را تغییر داد و آغاز حقیقی تاریخ انسان است؛ نویسنده اثر با صرف مدت طولانی به بررسی تجربی مسیر هجرت پرداخته است.

تحقیق درباره مسیر هجرت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله از جایگاه خاصی در بین پژوهش‌های تایخی برخوردار است؛ زیرا این حرکت تاریخی آغاز جریان تاریخ نگاری جوامع اسلامی است، با این هجرت حرکت تاریخی اسلام از منطقه حجاز آغاز شد.

این کتاب نتیجه مشاهدات چهار سفر نویسنده آن است که بر اساس تطبیق با شواهدی که در کتب مختلف وجود دارد تنظیم کرده است؛ وی تنها به اماکن تاریخی مربوط به اسلام پرداخته و اشتباهاتی که پیشینیان درباره آنها مرتکب شده‌اند را روشن ساخته است. «عاتق بن غیث بلادی» در این بازدیدها کوشش کرده است تا مسیر هجرت پیامبر را که پیش از این هیچ کس به این شکل به آن نپرداخته است، مشخص کند.

بنابراین گزارش، نویسنده در فصلی از کتاب نوشته است:«براساس آنچه ذکر شد و با مشاهده این مناطق، من مسیر هجرت را به شکل زیر تعیین و ترسیم نمودم:

پیامبر از کوه ثور در جنوب مکه خارج شده و به سمت غرب درحالی‌که کوه السرد را سمت راست خود و لبینات را در سمت چپ خود داشته، هجرت خود را آغاز کرده و بعد وارد وادی ابراهیم شده است. سپس به روضه ام الهشیم رسیده‌ است و در آنجا مستقیم به طرف شمال برگشته و از راه حب و الحبل درحالی‌که حدیبیه (که امروز الشمیسی نامیده می‌شود) گذشته و کوه‌های غربی مکه را در سمت چپ خود داشته است. بعد، از نزدیکی الحمیمه از وادی مر الظهران عبور کرده و وارد گردنه المرار (دره الکریمی کنونی) شده؛ درحالی‌که سروعه و کوه ضاف را در سمت چپ خود داشته و در سمت راستش کوه مکسر بوده است. وقتی از دره الکریمی خارج شده، در دامنه شرقی کوه‌های الخشاش که در سمت چپ و وادی الصغو که در سمت راست او بوده، عبور کرده که چاه‌ها و چشمه‌های زیادی در آنجا وجود دارد. سپس شب هنگام از نزدیک عسفان گذشته و از آن دوری جسته و درحالی‌که آن را در سمت راست خود داشته، آن را پشت سر گذارده است. سپس در کنار چشمه‌هایی فرود آمده که الغولاء نامیده می‌شده است و بعد در وادی آن چشمه، حدود پنج کیلومتر راهپیمایی نموده و بعد، از سمت راست ایشان گردنه‌ای به نام گردنه نقری پدیدار شده است که با پیمودن آن، مسیر او به جاده عمومی در نزدیکی کویر رسیده است. بعد مجبور شده تا در شب حرکت کند. با طی این مسیر، به الدف در صد کیلومتری مکه رسیده است. هنگام صبح به دره‌ای عمیق بین کوه‌های جمدان پناه برده است.

امروزه در این دره درختی وجود دارد که مردم با اعتقاد به اینکه آثاری به جامانده از آثار پیامبر خدا است، آن را زیارت می‌کنند. چون شب فرا رسید، در آخر شب، از پناهگاه خود خارج شده و به حرکت خود در این مسیر ادامه داده و در پایین امج فرود آمده و بعد گردنه لفت (الفیت امروزی) را پشت سر گذارده و این همان جاده بزرگ و اصلی بوده است که پیامبر مجبور بوده تا از آن عبور کند. بعد در قدید فرود آمده و آن را در روز پیموده است. سپس از ضاف و ام‌معبد در نزدیکی جایگاه بت مناة عبور نموده و از آنجا از گردنه المشلل بالا رفته و در دوران فرود آمده که متعلق به بنی‌مدلج و خزاعه بوده و هر دو قبیله در آن مشترک بوده‌اند. در آنجا با سراقه ـ که ذکر آن گذشت ـ برخورد نموده است. سپس از وادی کلیه گذشته و در روز سوم از کناره و انتهای سنگلاخ‌ها حرکت کرده تا هنگام فرا رسیدن شب چهارم، از نزدیکی جحفه در شرق آن، درحالی‌که آن را می‌دیده، عبور نموده است. بعد از عبور از جحفه، از وادی الخرار به حرکت خود ادامه داده و بعد به طرف راست به سمت شرق حرکت کرده و از غدیر خم گذشته و بعد در وادی مر (وادی رابغ امروزی) عبور کرده و به طرف مشرق پیش رفته تا به وادی حیاء رسیده و در آنجا چاه‌هایی هست که به چاه‌های المُرّه معروفند. بعد به سمت چپ به طرف شمال حرکت کرده و از سنگلاخ الشیباء عبور کرده و وارد وادی الفرع شده و در نزدیکی مصب لقف آن را پشت سر گذارده و از آن عبور نموده تا به مدالج رسیده و یکی بعد از دیگری چنانچه در گذشته ذکر کردیم، از آنها عبور نموده و هنگام عبور از آنها از العصوین و مرجح و نقاط دیگری مانند ام کشد و اجیرد هم عبور نموده است. زمانی که وارد تعهّن شده، در القاحه و در نزدیکی السقیا، در سمتی که به طرف مکه است، راهپیمایی کرده و پیش از القاحه از السقیا و چاه الطلوب گذشته و راهی جز این را نمی‌توانسته انتخاب نماید. زمانی که به چاه الطلوب رسیده، برای انتخاب مسیر درست و مناسب خود، مستقیم به طرف شمال در دره‌ای به نام فید در مقابل منزلگاه رأی العین پیش رفته و در ابتدای وادی الیدعه الشرقی فرود آمده و سپس از گردنه عقنقل عبور کرده و وارد وادی الحلقه شده است. بعد، از الغائر بالا رفته و همه این نقاط در خط سیر او مانند دانه‌های مروارید منظم شده‌اند.

کسی که ادعا می‌کند حضرت از العرج عبور نموده، سخنی نادرست گفته است؛ زیرا متضمن مسافت طولانی و تحمل مشقت و سختی بسیار و غیر ضروری است و اگر انسان شکل طبیعی زمین را مورد دقت قرار دهد، در می‌یابد که چنین کاری بعید به نظر می‌رسد. از الغائر، مسیر جاده را به سمت شمال در وادی العقیق ادامه داده و از شرق حمراء الاسد عبور نموده و بعد، از دامنه غربی کوه عیر حرکت کرده و سپس به قباء رسیده است.»

یکی از ویژگی‌های کتاب «مسیر هجرت رسول خدا صلی الله علیه و آله» اطلاعاتی کامل و فراگیر درباره جغرافیای حجاز و حوادث تاریخی حجاز و پاره‌ایی از آداب و رسوم و فرهنگ سرزمین حجاز است و تکمیل کننده کتاب «معجم معالم الحجاز» و «معجم قبایل الحجاز» و کتاب‌های دیگری از این دست است.

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی حج وابسته به بعثه مقام معظم رهبری، مؤلف کتاب در پیشگفتار آن متذکر شده است: «در طول این بازدیدها کوشش کرده‌ام تا مسیر هجرت پیامبر(ص) را که پیش از من هیچ‌کس به این شکل به آن نپرداخته است مشخص کنم؛ در این راستا مانند کسی که برای یافتن چیزی به دنبال آثار و نشانه‌های آن می‌رود و رد پای گمشده را دنبال می‌کند تا به آن دسترسی پیدا کند، برای تعیین مسیر هجرت پیامبر اقدام کردم.»

ترجمه اثر عاتق بن غیث بلادی با نام مسیر هجرت رسول خدا صلی الله علیه و آله در قطع وزیری، 308 صفحه، شمارگان پنج هزار نسخه و به قیمت 3950 تومان منتشر شده است.